تەپەككۇرسىز ئەڭ بۈيۈك ئەخلاقسىزدۇر
مۇستافا ئوغۇز
ئۆزگىنىڭ ئەيىپىنى كوچۇلاشتا شەكىل ياتىدۇ، ئۆزىنىڭ ئەيىپىنى تونۇشتا شەكىلسىزلىك ياتىدۇ. مەن شۇنداق دىيەلەيمەنكى، ئىنسان پەقەت مۇكەممەلسىزلىك ئىچىدىلا مۇكەممەلدۇر. پەقەت تەپەككۇر سۆيۈلمىگەن يەردىلا، مۇكەممەللىك چوڭقۇر يىلتىز تارتقان بولىدۇ.
سىلەر تەپەككۇر قىلمامسىلەر؟ بىر مۇكەممەل ئىنساننى تەپەككۇرگە دەۋەت قىلىشنىڭ ھاجىتى بارمۇ؟ كۆپچىلىك ئىنسانلار ھىسياتچان، ئەمما ناداندۇر. زىرا ئۇلار تۆھمەت قىلىدۇ، غەيۋەت قىلىدۇ، ئاسىيلىق قىلىدۇ، ھەسەت قىلىدۇ، كۆز-كۆز قىلىدۇ، زۇلۇم قىلىدۇ، ئاداۋەت تۇتىدۇ، ماددىيەتكە چوقۇنىدۇ.
تۆھمەت، غەيۋەت، ئاسىيلىق، ھەسەت، كۆز-كۆزچىلىك، زۇلۇم، ئاداۋەت ۋە ماددىيەتكە چوقۇنۇشقا ئوخشىغان ئىللەتلەر زادى نەدىن كېلىدۇ؟ بۇ دەل ئىنساننىڭ مۇكەممەللىك قوغلىشىشىدىن كېلىدۇ. مۇكەممەللىك قوغلىشىش شەكىللىك ئەخلاقتىن كېلىدۇ، شەكىللىك ئەخلاق تەپەككۇرسىزلىكتىن كېلىدۇ.
سەن ئەخلاق دەۋاسى ئەڭ كۆپ قىلىنغان يەرلەردە ئىللەتلەرنىڭ ئەڭ ئېغىر ئىكەنلىكىنى بايقايسەن. ئۇلار ئارىسىدا ئىسراپخۇرلۇق ئەڭ يامان كۆرۈلىدۇ، زىرا ئۇلار ئارىسىدا ھەشەمەتچىلىك ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدۇ. چۈنكى شەكىللىك ئەخلاقلىقلار ئۆزىدىن ئەمەس، باشقىلاردىن مۇكەممەللىك كۈتىدۈ.
پەقەت ھىسيات ھاۋاسىدىلا نەپەس ئالىدىغان ئىنسان، ھەرقانداق ئەخلاق تەربىيەسى بىلەن ئۇچراشقىنىدا، ئۇنىڭدىكى تەپەككۇردىن مۇستەسنا ھىسيات ئەخلاقنى مەلۇم كەڭلىك ۋە ئۇزۇنلۇق ئىچىدە ئوربىتىلايدۇ. شەكىلگە كىرگەن بۇ ئەخلاق مەلۇم «مۇكەممەل ئىنسان» قىلىپى يارىتىدۇ.
شەكىللىك ئەخلاق ئىنسانلارنى «مۇكەممەل ئىنسان» بولۇشنى قوغلىشىشقا ئۈندەيدۇ. شەكىللىك ئەخلاق ھەربىر ئەسىردە يېڭى-يېڭى «مۇكەممەل ئىنسانلار» نى مەيدانغا كەلتۈرىدۈ. شەكىللىك ئەخلاقلىقلار شۇ «مۇكەممەل ئىنسانلار» دىن گۇمان قىلمايدۇ ۋە مۇتلەق ئەگىشىدۇ.
شەكىللىك ئەخلاق ياراتقان «مۇكەممەل ئىنسان» تەلىماتى ئىنسانلارنى گۇمان قىلىش، تەنقىد قىلىش، ئىزدىنىش ۋە ئىنچىكە كۆزىتىشكە ئوخشىغان تەپەككۇردىن چەكلەيدۇ. شەكىللىك ئەخلاقلىقلار پەقەت مۇكەممەللىك قوغلىشىشنى نىشان قىلغان ھىسياتقا چوقۇنىدۇ.
شەكىللىك ئەخلاق مۇكەممەلسىز ئىنسانلارنى يامان كۆرىدۈ. بۇنىڭ بىلەن، شەكىللىك ئەخلاق تەرغىپ قىلىنغان جەمئىيەتتە، ئىنسانلار ئارىسىدا ئۆزىنىڭ مۇكەممەل ئەمەسلىكىنى يۇشۇرۇشتەك پىسخىكا ھالەت ئومۇملىشىدۇ. ئۆزىنى مۇكەممەل كۆرسىتىش ئۇلارنى چىن ياشاتمايدۇ.
ئۆزلىرى مۇكەممەل دەپ قارىۋالغان ئىنسانلارنى زىيادە ئۇلۇغلاشنىڭ نەتىجىسىدە، ئۇلار ئارىسىدا باشقىلارنىڭ ئۆسەك سۆزىگە ئاسان ئېشىنىش، نوپۇزغا ۋە پۇلغا چوقۇنۇش، مەسىلىنىڭ ماھىيىتىگە چۆكۈنمەستىن، پەقەت ھادىسىلىق ئورنىغا ئېتىبار بىرىش قاتارلىق تىيىز تەپەككۇرلەر ئېغىرلىشىدۇ.
كۆپچىلىكى باشقىلارنىڭ مۇكەممەلسىزلىكىنى يامان كۆرۈش ئارقىلىق، ئۆزىنى مۇكەممەل كۆرسىتىش يولىنى تاللىۋالىدۇ. ئاقىۋەت، ئۇلار ئارىسىدا تۆھمەت، غەيۋەت، ئاسىيلىق، ھەسەت، كۆز-كۆزچىلىك، زۇلۇم، ئاداۋەت ۋە ماددىيەتكە چوقۇنۇش ئۇلغىيىدۇ.
سىلەر تەپەككۇر قىلمامسىلەر؟ ئەخلاقتا ئەزەلدىن ئۇزۇنلۇق ۋە كەڭلىك مەۋجۇت ئەمەس. ھېچبىر ئىنسان ئەخلاقنىڭ يېتۈك ۋەكىلى بولالمايدۇ. سەن مەڭگۈ ئۇ بولالمايسەن، ئۇ مەڭگۈ سەن بولالمايدۇ. ھەقىقىي ئەخلاق ئىنساندىن ئۆزىنىڭ مۇكەممەلسىزلىكى ئىچىدە ئۆزىنى ئىسلاھ قىلىشنى ئىستەيدۇ.
مۇكەممەلسىزلىك ئىچىدە ئۆزىنى ئىسلاھ قىلىش ئىنساندىن دەل تەپەككۇر تەلەپ قىلىدۇ. چۈنكى تەپەككۇر قىلىش پەقەت مۇكەممەلسىزلىك ئىچىدىلا كۈچكە ئىگە بولىدۇ. ئۆزى ئەيىپلىك تۇرۇپ، ئۆزگىنىڭ ئەيىپىنى ئىچىش ۋە ئۆزى نامرات تۇرۇپ، ھەشەمەتچىلىك قىلىش ئەزەلدىن ئەقىلدىن چىققان ئوي ھىساپلانمايدۇ.
پەزىلەت ئۇلۇغلانغان، ئەخلاق مېتىرلانغان يەرگە چوقۇمكى ئىللەت تۇخۇم باسىدۇ. پەزىلەتنى خوددى تاماقتىن بۇرۇن قول يۇيۇشتەك ئەقەللىي زۆرۈرىيەت ئورنىدا كۆرگەن، «ئۆز ئەخلاق مىتىرىمدا باشقىلارنىڭ ئەخلاقىنى ئۆلچىگىلى بولمايدۇ» دەيدىغان يەردىنلا توغرا تەپەككۇر ئۈنۈپ چىقىدۇ.
سەن غورۇرنى «پەس كۆرگەنلەرگە قارشى ئىسيان» دىدىڭ. شۇ ئىسيان غورۇرىڭغا ئايلانغىنىدا، باشقىلارنىڭ سېنى پەس كۆرۈشى تەقدىرىڭگە ئايلىنىدۇ. غورۇر قالقان بولسا، غورۇرىغا تىگىش خەنجەر بولىدۇ. غورۇر خەنجەر بولسا، غورۇرىغا تىگىش ئەل بولىدۇ.
پەقەت ئۆزۈڭنى ئىسلاھ قىلىشىڭلا ئەسلى غورۇردۇر، ئۇ دەل قولۇڭدىكى خەنجەردۇر. بىلگىنكى، قالقان سەندىكى ئاجىزلىق، خەنجەر سەندىكى ھوقۇقتۇر.
ئەخلاق ئۇ، ئىنسان نەپسىگە ئۇزۇنلۇق ۋە كەڭلىك بىكىتكۈچى شەكىلسىزلىك. ھايا، ئىپپەت، ۋاپا، سەمىمىيەت، ساداقەت، مەسئۇلىيەت قاتارلىقلار ئىنسان نەپسىگە ئۇزۇنلۇق ۋە كەڭلىڭ بىكىتكۈچىلەردۇر. دىمەك، ئەخلاق نەپسىگە شەكىل تۇرغۇزىدۇ. شەكىلسىز نەپسە ھەممىنى يەيدۇ.
ھايا شەھۋەت كەڭلىكىنى رەپىقە ئالدىدا كىڭەيتىدۇ، يات ئالدىدا تارايتىدۇ. ساداقەت مەنپەئەت ئۇزۇنلۇقىنى دۈشمەن ئالدىدا ئۇزارتىدۇ، يېقىن ئالدىدا قىسقارتىدۇ. ھەر دەۋىردە ئەخلاقنىڭ نەپسە ئۈچۈن بىكىتكەن ئۆلچەملىرىنىڭ ئۇزۇنلۇق ۋە كەڭلىكى پەرقلىق بولىدۇ.
ئەخلاق نېمە ئۈچۈن شەكىلسىز كېلىدۇ؟
ئىنساننىڭ تېنى ھۈجەيرىلەرنىڭ بىرىكىشىدىن تۈزۈلگەن بىر شەكىل. ئۇنداقتا، ئىنساننىڭ روھىچۇ؟ ئۇنى مەلۇم شەكىل بىلەن تەسەۋۋۇر قىلىش مۇمكىنمۇ؟ دىمەك، تەندىن ئىبارەت شەكىل ئىچىدە روھتىن ئىبارەت شەكىلسىزلىك مەۋجۇت.
ئەخلاقنىڭ تېشى شەكىللىك تەندىن، ئىچى شەكىلسىز قەلبتىن تۈزۈلگەن بولىدۇ. دۇنيادىكى كۆپچىلىك ئېتىقادچىلار، مەسلەكچىلەر پەقەت ئەخلاقنىڭ لىباسىنى ئۈستىگە ئارتقانلاردۇر. ئەمما، ئۇلار ئەخلاقنىڭ قەلبىدە ياشىيالمايدۇ. چۈنكى ئۇلار ھەقىقىي تەپەككۇر قىلمايدۇ.
تەپەككۇرسىزلەر ئەڭ بۈيۈك ئەخلاقسىزلاردۇر.
قانۇن ئۇ، ئىنسان نەپسىنىڭ ئەڭ ئۇزۇن ۋە ئەڭ كەڭ يەرىدىن بوغۇلۇشىدۇر. دىمەك، قانۇن ئەخلاقنىڭ ئەڭ تۆۋەن ئۆلچىمى. قانۇن ئەخلاقنىڭ شەكىللىك تېنىگە سۈپەت بەلگىلەيدۇ، ئەمما شەكىلسىز قەلب سۈپىتىنى يۈكسەلتەلمەيدۇ. پەقەت قانۇن-تۈزۈمگىلا تايىنىش يۈكسەك ئىنسانىيلىق يارىتالمايدۇ.
ئىنسانىيەت ئەخلاقىنى پەقەت تەپەككۇر ئىگىلىرىلا بارلىققا كەلتۈرگەن. ئەخلاق تۇغىنى پەقەت ۋە پەقەت تەپەككۇر ئىگىلىرىلا ئەڭ مەزمۇت كۆتۈرەلەيدۇ. شەكىلنىڭ قۇربانى بولمىش ئەخلاقلىقلار تەپەككۇرنى يامان كۆرىدۈ. ئۇلار پەقەت ئەخلاقنىڭ ئىمتىياز سايىسىدا پاناھلىنىشنى ئىستەيدۇ.
ئەخلاقنىڭ چۇلۋۇرى زالىملارنىڭ قولىغا ئۆتكەن چېغىدا، سەن ئۇلارنىڭ شەكىللىك ئەخلاقىنى ئەرزان باھادا سېتىۋەتكەنلىكىنى كۆرىسەن. زىرا ئۇلار ئەخلاقنىڭ ئىگىلىرى ئەمەس، زىرا ئۇلار ھەم ھەقىقىي تەپەككۇر ئىگىلىرى ئەمەس.
شەكىللىك ئەخلاقلىق باشقىلاردىن مۇكەممەللىك كۈتىدۈ. ئۇ خاتالىقىدىن سۆز ئاچقان ئىنساننى يامان كۆرىدۈ. ئۇ ئۆزىنى يا ئىسلاھ قىلمايدۇ، مۇكەممەلسىزلىكىنى يا ئېتىراپ قىلمايدۇ. ئۇ باشقىلاردىن ئۆزىنىڭ سۆزىگە گۇمان قىلماستىن ئەگىشىشنى كۈتىدۈ. ئۇ ئۆمۈر بويى باشقىلارنى ئۆز مەنپەئەت چويلىسىدىن سۈزۈيدۇ، ئۇ كۆز-كۆز ئىچىدە، ئۇ غەيۋەت ئىچىدە، ئۇ ھەشەمەت ئىچىدە.
شەكىلسىز ئەخلاقلىق باشقىلارنى مۇكەممەلسىزلىكى بىلەن قۇبۇل كۆرىدۈ، ئۇ باشقىلارنى ئۆزلىرىگە قارىغۇلارچە ئەگىشىشتىن توسۇيدۇ. ئۇ «مېنىڭ سۆزلىرىمنى ئەقىدەڭلەرگە ئايلاندۇرۋالماڭلار، سىلەر پەقەت تەپەككۇر قىلىڭلار» دەيدۇ. ئۇ باشقىلاردىن مەنپەئەت كۈتمەيدۇ. ئۇ ئۆزىنى ئىسلاھ قىلىدۇ، باشقىلارغا پەقەت ئۆزىنىڭ تەپەككۇر تەجرىبىسىنى سۇنىدۇ. ئۇ نام-شۆھرەتتىن، غەيۋەتتىن، ھەشەمەتتىن خالىي ھەم ئاددىي ياشايدۇ.
سىلەر تەپەككۇر قىلمامسىلەر ؟
#بىلىمزار
