زەھەرلىك يىلان ئۆزىنى چىشلىسىمۇ زەھەرلىنەمدۇ؟

زەھەرلىك يىلان ئۆزىنى چىشلىسىمۇ زەھەرلىنەمدۇ؟

بۇ كىشىنىڭ مېڭىسىنى قايدۇرىدىغان ھەم غەلىتە بولغان مەسىلە، بۇنىڭ توغرا جاۋابى كۆپ قىسىم زەھەرلىك يىلانلار ئۆزىنى چېقىۋالسا ھەممىسى زەھەرلىنىدۇ، ئەمما يىلاننىڭ تېنىدە قان زەردابى بولغاچقا، زەھەرلىنىش ئالامىتىنى يېنىكلەتكىلى بولىدۇ، شۇڭا پەقەت زەھەرلىك ماددىنىڭ مىقدارى كۆپ بولمىسىلا، يىلاننىڭ ھاياتىغا خەۋىپ يەتمەيدۇ، يەنە ئاز بىر قىسىم زەھەرلىك يىلانلار ئۆزىنىڭ زەھىرىگە تولۇق تاقابىل تۇرالايدۇ.

 كۆزەينەكلىك يىلاننى مىسال قىلساق، كۆزەينەكلىك يىلان مەلۇم بىر خىل يىلاننى كۆرسەتمەيدۇ، ئۇنىڭ تارماق تۈرىدە 270 خىل يىلان بار، قارا مانبا، جۇشەن كۆزەينەكلىك يىلىنى، ئالتۇن ھالقىسىمان يىلان، كۈمۈش ھالقىلىق يىلان...... قاتارلىقلار، بۇ كۆزەينەكلىك يىلانلارنىڭ زەھىرىنىڭ كۆپىنچىسى نېرۋا مەنبەلىك زەھەرگە تەۋە. نېرۋا مەنبەلىك زەھەر ئادەم بەدىنىدىكى نېرۋا ھۈجەيرىلىرىنى بىۋاسىتە ئۆلتۈرەلمەيدۇ، ئۇنىڭ رولى مۇسكۇل بىلەن نېرۋا ھۈجەيرىلىرى ئوتتۇرىسىدىكى باغلىنىشنى توسۇپ، مۇسكۇلنى نېرۋا سىستېمىسىغا بويسۇندۇرمايدۇ، نەپەسلىنىشنى كونترول قىلغان كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقى ئارىلىقىدىكى دىئافراگما مۇسكۇلىنىڭ نېرۋا سىستېمىسى بىلەن بولغان ئالاقىسىنى يوقىتىپ قويسا، ئۇنداقتا ئادەم نەپەسلىنىشنىڭ قىيىنلىشىدىغانلىقىنى ھېس قىلىپ، پۈتۈن بەدىنىگە كۈچ ئىشلەتمەي، ئەڭ ئاخىرىدا تۇنجۇقۇپ ئۆلۈپ كېتىدۇ.

نېرۋا مەنبەلىك زەھەرنىڭ رولى مېخانىزمى ئەمەلىيەتتە ناھايىتى ئاددىي بولۇپ، ئادەم بەدىنىدىكى مۇسكۇل ھەرىكىتى نېرۋا سىستېمىسىنىڭ كونتروللۇقىغا ئۇچرايدۇ، نېرۋا سىستېمىسى نېرۋا سىستېمىسى ئارقىلىق بۇيرۇق چىقىرىپ مۇسكۇل ھۈجەيرىسىگە يەتكۈزۈپ، ئۇچۇرنى يەتكۈزۈشنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.  بۇ يەتكۈزمە ماددا ئاتسېتىلخولىن بولۇپ، ئۇ ھۈجەيرىنىڭ قۇسۇش ئۇسۇلى ئارقىلىق نېۋروندىن قويۇپ بېرىلىپ، مۇسكۇل ھۈجەيرە پەردىسىدىكى ئاتسېتىلخولىن قوبۇل قىلغۇچى تەنچە ئورنى (بۇيرۇق قوبۇل قىلغۇچى تەنچە) غا يېتىپ كىلىدۇ، ئىككىسى بىرلىشىپلا بۇيرۇق ئۇچۇرىنى يەتكۈزۈشنى تاماملايدۇ. لېكىن نېرۋا مەنبەلىك توكسىن بۇيرۇق قوبۇل قىلغۇچى تەنچىنى ئالاھىدە ھالدا پەرق ئېتىپ، مۇسكۇل ھۈجەيرىسىدىكى نىشان قوبۇل قىلغۇچى تەنچە بىلەن بىرىكىپ، نېرۋا ھۈجەيرىلىرىنى قويۇپ بەرگەن ئاتسېتىلخولىننى مۇسكۇل ھۈجەيرىلىرىنى غىدىقلىيالمايدىغان قىلىپ قويىدۇ، ئۇچۇر مۇشۇنداق ئۈزۈلۈپ قالىدۇ. نېرۋا مەنبەلىك زەھەرنىڭ ئىنسانلارغا نىسبەتەن ناھايىتى زور زىيىنى بار،

لېكىن يىلاننىڭ ئۆزىگە نىسبەتەن ئىممۇنىتېت كۈچى بولۇشى مۇمكىن. مەسىلەن، كۈمۈش ھالقىلىق يىلان ئاجرىتىپ چىقارغانa- نېرۋا مەنبەلىك زەھەرلىك ماددا كۆپ قىسىم سۈت ئەمگۈچى ھايۋانلارنىڭ بۇيرۇق قوبۇل قىلغۇچى تەنچىسىنى پەرقلەندۈرەلەيدۇ، لېكىن ئۆزىنىڭ بۇيرۇق قوبۇل قىلغۇچى تەنچىسىنى پەرقلەندۈرەلمەيدۇ، شۇڭا كۈمۈش ھالقىسىمان يىلاننىڭ ئۆزىنى ئۆزى چىشلەپ بەدىنىگە زەھەر سۇيۇقلۇقى كىرگۈزىشى تەسىر كۆرسەتمەيدۇ، بۇ پەقەت ئاز ساندىكى ئەھۋال.  كۆپ ساندىكى كۆزەينەكلىك يىلان تەركىبىدىكى نېرۋا زەھىرى ئۆزىنى زەھەرلەيدۇ.

قىسمەن يىلان زەھىرىمۇ قان ئۇيۇتقۇچى ئېنزىملارغا ئىگە بولۇپ، قان پلاستىرىغا ئوخشاش دەرھال قاننى توختىتالايدۇ، لېكىن ئۇنىڭ كۈچى كۈچلۈك بولۇپ، ئادەم زەھەرلىنىپ 30 مىنۇتتىن كېيىن، تېنىدىكى قان يېپىشقاق بولۇپ قېتىشىشقا باشلايدۇ.  ئالىملار يىلان زەھىرىنىڭ بۇ ئالاھىدىلىكىدىن پايدىلىنىپ، برازىلىيىنىڭ تىغ ئۇچى چار يىلان تېنىدىن يىلان زەھىرىنىڭ قان ئۇيۇتقۇچى ئېنزىمىنى ئايرىپ چىقىپ دورىغا ئىشلەتتى. ئۇنىڭدىن باشقا، قان ئايلىنىش توكسىنى كىچىك قان تومۇرلارنىڭ تارىيىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، قىل قان تومۇرلىرىنىڭ قان ئېقىشىنىڭ توسالغۇغا ئۇچرىشىنى ۋە قىسمەن جايدا قان يېتىشمەسلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، تېرىنى كاردىن چىقىرىدۇ.  چىشلىنىپ ئالتە سائەت ئەتراپىدا، زەھەر پۈتۈن بەدەننى ئايلىنىپ، يۈرەك سوقۇشى تېزلىشىپ، قان سىيىش، پۈتۈن بەدىنى مۇزلاش ئەھۋالى كۆرۈلۈپ، ئەڭ ئاخىرىدا ئەزالىرى زەئىپلىشىپ ئۆلۈپ كېتىدۇ. بۇ خىل زەھەرنىڭ ئىگىسى بەش سىزىقلىق يىلان بولۇپ، بەش سىزىقلىق يىلاننىڭ ئۆزىمۇ قان ئايلىنىش توكسىنىنى ئۆلتۈرەلمەيدۇ،  ناۋادا ئۆزىنى  ئۆزى چىشلەپلا قالسا ئوخشاشلا زەھەرلىنىدۇ.

ئەمما زەھەرلىك يىلاننىڭ تېنىدە ئالاھىدە قان زەردابى بار،ئالاھىدە قان زەردابى ئالاھىدە ئانتىتېلا بولۇپ، يىلان زەھىرىنى نېيتراللاشتۇرالايدۇ، شۇڭا زەھەرلىك يىلان ئېھتىياتسىزلىقتىن ئاغزىنى چىشلىۋالغان تەقدىردىمۇ ھېچ ئىش بولمايدۇ.

يىلاننىڭ زەھىرى باش قىسمىدىكى زەھەر بېزى ئىچىدە ساقلىنىدۇ، ئۆتكۈزگۈچ نەيچىسى ئارقىلىق زەھەر چىشىنىڭ ئاستىغا كىرىپ، باشقا جانلىقلار تېنىگە كىرىدۇ. يىلاننىڭ بېشىدىكى زەھەر بېزى ئۆزىنىڭ قان ئايلىنىش سىستېمىسى بىلەن ئۆزئارا مۇستەقىل بولىدۇ، شۇڭا زەھەر سۇيۇقلۇقى يىلاننىڭ سالامەتلىكىگە زىيان يەتكۈزمەيدۇ. يىلان زەھىرىدىن تەركىب تاپقان ماددىلار ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، سۇ تەركىبىنى چىقىرۋەتكەندە، كۆپىنچىسى ئاقسىل پولىپېپتىد تۈرىگە كىرىدۇ، ئەگەر يىلان ئولجىنى چىشلەپ بولغاندىن كېيىن ئۆزىنىڭ ئېغىز بوشلۇقىدا زەھەر سۇيۇقلۇقىنى يۇتىۋەتسە، ھەزىم قىلىش يولىغا كىرىپ، ئاشقازىنىدا ھەزىم بولىدۇ، خۇددى ئىنسانلار بىر تال تۇخۇم يېگەنگە ئوخشاش بولىدۇ.  پەقەت بىر خىل ئالاھىدە ئەھۋالدا يىلان ئۆزىنى ئۆزى زەھەرلەپ ئۆلتۈرىدۇ، يەنى قىينالغاندا ياكى ئاغرىققا بەرداشلىق بىرەلمىگەندە يىلان ئۆز تېنىگە زىيادە كۆپ زەھەرلىك ماددا كىرگۈزۈپ ھاياتىنى ئاخىرلاشتۇرۇشنى تاللايدۇ.

#bilimdan

bilimzar#