مىسىر فىرئەۋىننىڭ قەبرىسى نېمە ئۈچۈن شۇنچە سىرلىق ؟

مىسىر فىرئەۋىننىڭ قەبرىسى نېمە ئۈچۈن شۇنچە سىرلىق ؟

سىز مىسىرغا ساياھەتكە بارغاندا ، بىر قەدىمىي ھەم سىرلىق فىرئەۋىننىڭ قەبرىسىنى قولدىن بېرىپ قويمايسىز ، ئۇ

بولسىمۇ بىر قەۋەت سىرلىق چۈمبەل ئورىۋالغان « تۇتانكامون » فىرئەۋىننىڭ قەبرىسى . لېكىن ، ئادەتتىكى كىشىلەرنىڭ ئۇنىڭغا بولغان چۈشەنچىسى ئانچە كۆپ ئەمەس ، لېكىن ئۇنىڭدىكى ھەر خىل سىرلار ئىلىم - پەن ساھەسىدىكىلەرنىڭ ئۈزلۈكسىز تالاش - تارتىش قىلىشىدىكى قىزىق نۇقتا .

مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللاردا خاتىرىلىنىشىچە ، تۇتانكامون ئۇنىڭ ئەمدىلا تۇغۇلغان ئىسمى ئەمەس ، « تۇتانكاتون » دېگەن ئەسلى نامى بولۇپ ، كېيىن مەلۇم سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن يېڭى مەنىگە سىمۋول قىلىنغان ، بۇنىڭدىن ئۇنىڭ ئېتىقادىدا مەلۇم بىر ۋاقىتتا ئۆزگىرىش بولۇپ ، ئىلاھىغا چوقۇنۇشتىن ئامون ئىلاھىغا چوقۇنۇشقا ئۆزگەرگەن . شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ، ئۇنىڭ دادىسى ئاكېناتون « گۇناھكار » دەپ جاكارلاندى ، ئۇنىڭ ئىسمىنى ھەممە ئادەمنىڭ خاتىرىسىدىن ئۆچۈرۈۋېتىش كېرەك ئىدى ، شۇڭا « ئاكېناتون » دېگەن خەتلەرنىڭ ھەممىسىنى ئىمارەتنىڭ ئۈستىدىن ئۆچۈرۈۋېتىش كېرەك ئىدى 

شۇنداق دېيىشكە بولىدۇكى ، تۇتانكاموننىڭ ھاياتى ئىنتايىن قىسقا بولۇپ ، ئۇ ئون ياشقا كىرمەيلا فىرئەۋىننىڭ ئورنىغا ۋارىسلىق قىلغان ، 20 ياشقا كىرمەيلا ئۆلۈپ كەتكەن ، گەرچە ئۇ فىرئەۋىن بولغان بۇ يىللاردا ئانچە چوڭ خىزمەت كۆرسەتمىگەن بولسىمۇ ، ئۇنىڭ ئۆلگەندىن كېيىنكى قەبرىسى ھازىرقى ئالىملار ۋە ئالىملار بايقىغان زور بايقاش بولۇپ ، ئۇنى « پەن تەتقىقات ئارخېئولوگىيە تۈرىنىڭ ئۇلۇغ مۇۋەپپەقىيىتى » دەپ ئاتاشقا بولىدۇ ، شۇنىڭ بىلەن تۇتانكامونمۇ مۇناسىۋەتلىك ئىلىم - پەن ساھەسىدە زور تەتقىقات ئوبيېكتى بولۇپ قالىدۇ .نەچچە يىل ئىلگىرىلا چەت ئەللەردە مۇناسىۋەتلىك ئاخبارات ماتېرىياللىرىدا مۇنداق دېيىلگەن : « ياش مىسىر فىرئەۋىنى تۇتانكاموندا چۈشەندۈرۈش قىيىن بولغان نۇرغۇن مەسىلىلەر ساقلانغان ، ئالاقىدار ئالىملار ھازىرقى زامان يۇقىرى تېخنىكىسىدىن پايدىلانغان ،فىرئەۋىن بۇ فىرئەۋىننى بەدەن شەكلىگە كىرگۈزۈپ ، ئاخىرىدا ئۇنىڭ ھىڭگاڭ چىشى ، ئاياللاردەك ساغرىسى ، غەيرى پۇتلۇق فىرئەۋن ئىكەنلىكىنى بايقىدى . . . . . . ئارىدىن ئىككى يىل ئۆتۈپ ،چەت ئەل تاراتقۇلىرى يەنە سىرتقا قارىتا مۇنداق دېدى : « مىسىر ئەمەلدارلىرى زامانىۋى قوراللاردىن پايدىلىنىپ ، تۇتانكاموننىڭ قەبرىسىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مەخپىي ئۆينى يوشۇرۇش ئېھتىماللىقىنىڭ 

يۇقىرىلىقى 90% ، بەلكىم مەخپىي ئۆينىڭ ئىچكى قىسمىدا يەنە ھەر خىل مېتال ماددىلارنىڭ بارلىقىنى بايقىغان . . . . . .

نىل دەرياسىنىڭ يېنىدا بىر « پادىشاھ جىلغىسى » بار ، ئۇ قەدىمكى مىسىر يېڭى سۇلالىسى دەۋرىدىكى 18 - 20 سۇلالە بولۇپ ، تەخمىنەن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1539 - يىلىدىن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1075 - يىلىغىچە بولغان مەزگىلدىكى فىرئەۋىن ۋە ئاقسۆڭەكلەرنىڭ ئاساسلىق قەبرىستانلىقى ھېسابلىنىدۇ . قەدىمكى مىسىر فىرئەۋىنى تۇتموس Ⅰ ئۇنىڭ پۇقرالىرىغا بۇ يەردە قاراڭغۇ يەر ئاستى قەبرىسى سالدۇرۇپ بېرىش توغرىسىدا بۇيرۇق چۈشۈرگەندىن كېيىن ، ئۇنىڭ ئىز باسارلىرى كېلىشىم بويىچە بەس - بەستە دوراشتى . بۇنىڭ ئىچىدە تۇتموس Ⅰ دىن باشقا يەنە ئامۇنخوتپۇس ، سېتى Ⅰ ، رامسېس قاتارلىق ئەڭ داڭلىق 

فىرئەۋىننى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ

شۇنىڭدىن كېيىن ، تەخمىنەن نەچچە ئەسىر داۋاملاشقان بۇ يەرگە جەمئىي 60 نەچچە فىرئەۋىننىڭ قەبرىس دەپنە قىلىنغان . بۇ يەردىكى قەبرىستانلىق ، قەبرىستانلىقتىكى ھەمدەپنە بۇيۇملىرىنىڭ تۈرى بەك كۆپ ، ئۇنىڭ ئۈستىگە قىممىتى قىممەت ، ۋاقتى ئۇزۇن بولغاچقا ، دائىم كېپەن ئوغرىلىرى تەرىپىدىن قەدەم تەشرىپ قىلىنىدۇ ، تۇتانكاموننىڭ قەبرىسى مۇشۇ يەردە ئارخېئولوگلار تەرىپىدىن بايقالغان . خاتىرىلەرگە ئاساسلانغاندا ، ئۇ تەخمىنەن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1341 - يىلى تۇغۇلغان ، قەدىمكى مىسىر يېڭى پادىشاھلىقى دەۋرىدىكى 18 - سۇلالىنىڭ 12 - فىرئەۋىنى بولۇپ ، مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1333 - يىلىدىن مىلادىيەدىن ئىلگىرىكى 1324 - يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا ياشىغان . 

شۇنداق دېيىشكە بولىدۇكى ، قەدىمكى مىسىرنىڭ سىرلىق ، قەدىمىي مەدەنىيىتى ۋە ئىجتىمائىي مەدەنىيىتى ھازىرغىچە سانسىزلىغان ئالىملار ۋە تارىخشۇناسلارنى ئارقا - ئارقىدىن قېزىشقا ۋە ئىزدىنىشكە جەلپ قىلماقتا

مىلادىيىدىن ئىلگىرىكى 4231 - يىلى ئەمدىلا توققۇز ياشقا كىرگەن تۇتانكامون فىرئەۋن ئورنىغا چىقتى ھەمدە ئۇنىڭدىن ئىككى ياش چوڭ بىر قىز بىلەن توي قىلدى . لېكىن ، ئۇ 18 يېشىدىلا ئالەمدىن ئۆتكەن ، شۇڭا ئۇنىڭ ئىش - ئىزلىرى توغرىسىدىكى خاتىرىلەر ناھايىتى ئاز بولۇپ ، قەبرە تېشىدىكى بىر نەچچە خەتتىن باشقا مۇناسىۋەتلىك تارىخىي پاكىتلار يوق ، ئەڭ ئاخىرىدا پەقەت ئۇنىڭ مۇكەممەل قەبرىسىنى تەتقىق قىلىش قىممىتى بار . كارتېر ئەزەلدىن كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان بۇ بايقاش ۋە رەتلەش نەتىجىسىنى بېسىپ تارقاتمىغاچقا ، ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 70 - يىللىرىغا كەلگەندە ، ئەنگلىيەدىكى لوندون ۋە ئامېرىكىنىڭ ۋاشىنگتون ئىلگىرى - كېيىن بولۇپ تۇتانكامون قەبرىستانلىقىدىن قېزىۋېلىنغان تۈرلۈكقىممەتلىك مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى ئاشكارا كۆرگەزمە قىلىپ ، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى كىشىلەرنى جەلپ قىلدى . كىشىلەر مۇشۇ چاغدىلا ھەقىقىي مەنىدىكى بىر ئاساسىي مۇكەممەل فىرئەۋىن قەبرىسى ھېسابلىنىدۇ . بۇ دۇنياغا غايەت زور تەسىر كۆرسەتتى ، شۇنىڭ بىلەنبىر ۋاقىتتا ، تۇتانكاموننىڭ ئۆلۈش سەۋەبىمۇ كىشىلەرنىڭ قىزغىن مۇنازىرە تېمىسى بولۇپ قالدى

تۇتانكاموننىڭ قەبرىسى تۆت خانىلىقتىن تەركىب تاپقان بولۇپ ، تەرتىپ بويىچە : ئالدىنقى قەبرە ، قۇلاق ، ئامبار . قەبرىدىن باشقا جايلاردا ئالتۇن - كۈمۈشتىن ياسالغان ھەر خىل ئەسۋابلار دۆۋىلىنىپ كەتكەن بولۇپ ، قەبرىگە ئادەم چوڭلۇقىدىكى ئىككى ئالتۇن يالىتىلغان ، شەكلى جانلىق ، جانلىق كۆرۈنىدۇ ، نۇرغۇن كىشىلەر مۇنداق دەپ قارايدۇ : بۇ ئىككىسى تۇتانكاموننىڭ ئوبرازى ، بۇنىڭدىن شۇنى كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى ، ئەينى ۋاقىتتا قەدىمكى مىسىردىكى كىشىلەرنىڭ تەبىئىي يېڭىلىق يارىتىش كۈچى ۋە مول بولغان . ئۇزۇن يىللىق ئارخېئولوگىيەلىك قېزىشتا ، ئالاقىدار خادىملار ئىلگىرى - كېيىن بولۇپ نەچچە مىڭ قىممەتلىك مەدەنىيەت يادىكارلىقىنى تېپىپ چىقتى ، ئۇنىڭ قىممىتى ئىنتايىن يۇقىرى بولۇپ ، ئۇنى تېخىمۇ ماختىدى . راستىمنى ئېيتسام ، تۇتانكاموننىڭ جەسەت ساندۇقى ئالتۇندىنياسالغان جەسەت ساندۇقى ئىچىگە مەھكەم يېپىلغان بولۇپ ، كىشىلەر بۇ جەسەت ساندۇقىنى ئاچقاندىن كېيىن ، بۇ فىرئەۋىننىڭ ھەقىقىتى ئاستا - ئاستا بىر قەۋەت - بىر قەۋەتتىن يېپىلغان . ئاخىرىدا ، توتانكاموننىڭ سول قۇلىقىغا يېقىن يۈزىدە ئەجەللىك يارا ئېغىزى بارلىقىنى بايقىغان . بۇنىڭدىن ، ئۇ كېسەل سەۋەبىدىن ئۆلمىگەن ، بەلكى ئۆتكۈر قورال تەرىپىدىن تۇيۇقسىز چوڭ مېڭىسىگە سانجىلىپ ئۆلۈپ كەتكەن ، دەپ ھۆكۈم قىلىنىدۇ . لېكىن ئۇ زادى ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالدىمۇ ياكى باشقىلار ئۆلتۈرگەنمۇ ، ئەگەر باشقىلار ئۆلتۈرسە ، قەست قىلغان ئادەم كىم ؟ ھەقىقىي ئەھۋالنى بىلىش ئۈچۈن ، ئۇنىڭ دەۋرىدىكى ئىجتىمائىي ۋەزىيەت بىلەن مۇرەككەپ پېرسوناژلارنىڭ مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش كېرەك ، لېكىن ، ھەر خىل سىرلارنى ھازىرغىچە ئىسپاتلىغىلى بولمايدۇ

قېزىۋېلىنغان تام رەسىملىرى ، مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرى ۋە قالدۇقلىرىدىن شۇنى بىلىۋېلىشقا بولىدۇكى ، تۇتانكاموننىڭ تەختكە ۋارىسلىق قىلىش يېشى ناھايىتى كىچىك بولغاچقا ، ئەينى چاغدا ۋەزىرلىرى بىلەن بىرلىكتە چوڭ ھوقۇقنى قولىغا ئالغان ، ئۇ ئۆلگەندىن كېيىن ، ئۇنىڭ خانىشى خىتتىت شاھزادىنىڭ تەختكە ۋارىسلىق قىلىپ ، ئۇنىڭ بىلەن توي قىلىشىنى تەلەپ قىلغان ، لېكىن ، بۇ شاھزادە يېرىم يولدا پاجىئەلىك ئۆلتۈرۈلگەن ، ئەڭ ئاخىرىدا ، ئۇنىڭ كۆپ يىللىق كونا ۋەزىرلىرىنىڭ فىرئەۋن ئورنىغا ۋارىسلىق قىلىشىغا يار - يۆلەك بولغان . ئەجىبا ، بۇ پاكىت ۋە تۇتانكاموننىڭ ئۆلۈمى  بىلەن بىرەر مۇناسىۋىتى بارمۇ ؟ لېكىن ، بۇ پاكىتلار تۇتانكاموننىڭ ھەقىقىي ئۆلۈش سەۋەبىنى تولۇق چۈشەندۈرۈپ بېرەلمەيدۇ ، ئۇنداقتا ئۇنىڭ ئۆلۈشىدىكى ھەقىقىي ئەھۋال زادى نېمە ؟ بەلكىم ، ھەقىقىي ئەھۋال تېخى قېزىلمىغان نىل دەرياسى قىرغىقىدىكى زېمىندا ساقلىنىپ قالغان بولۇشى مۇمكىن ، بىز ئارخېئولوگلارنىڭ ئۈزلۈكسىز ئىزدىنىشىنى كۈتەلەيمىز ، بەلكىم تېخىمۇ كۆپ بىلىنمەس ھېكايىلەرنى بايقىيالىشىمىز مۇمكىن ، بۇ قەبرىستانلىق ئىنسانلارغا چەكسىز تەسەۋۋۇر ۋە تەپەككۇر ئاتا قىلغان بولۇشى مۇمكىن .

bilimdan#

bilimzar#